Wealth of Nations, de superklassieker
Wealth of Nations, Adam Smith, 1776
Een bijzondere boeksamenvatting deze keer. Van de klassieker der klassiekers in economische filosofie: an inquiry into the nature and causes of wealth of nations (altijd kortweg Wealth of Nations genoemd) van Adam Smith. Het beïnvloedde latere klassiekers als Marx en Friedman, wat interessant is omdat zij op andere einden van een spectrum stonden (ik geef daar aan het eind een zeer korte reden voor). Het boek is ook bijzonder door z’n omvang (>1200 bladzijden) en scala aan onderwerpen. Daarom vat ik het samen op een manier die je volgens mij als de hoofdlijn kan zien.
Van zelfredzaamheid naar uitwisseling: op naar specialisatie en arbeidsdeling
We komen uit een situatie van zelfredzaamheid in de natuur, met de middelen om ons heen. We produceerden naar behoefte. Grote overproductie en de gerelateerde kapitaalverzameling of voorraadvorming lagen niet voor de hand. Wel zagen we snel in dat ruil van de output van thuisproductie (groenten tegen vlees ruilen) nuttig was. Dat was een eerste stap naar specialisatie. Maar dat principe kan je veel verder doortrekken. Ook binnen een specialisatie kan je arbeid verder verdelen. Bij maximale toelegging per persoon op een deeltaak van de productie van output kon het productievolume zeer drastisch worden vergroot (later “geperfectioneerd” in scientific management).
Uitwisseling via vraag en aanbod: the invisible hand
Iedereen wisselt in dit steeds complexere systeem uit via handel (van arbeid of producten van arbeid). Handel vereist de WIL van beide zijden (beide hebben de gewenste baat bij de deal). Vraag en aanbod vormen de op individuele belangen gerichte invisible hand, het onzichtbare regulatiemechanisme. Een verkoper wil winst (anders slaat zijn handel nergens op), maar een te grote winstwens remt de vraag, en trekt andere aanbieders met een minder gretige winstwens aan. Zo kruipt het naar een natuurlijke balans. Hoe groter de markt, hoe beter the invisible hand werkt, dus hoe breder de wil aan beide zijden bediend wordt. Bij ongebalanceerde markten is de macht aan een bepaalde zijde, met een prijs die voor de andere zijde uit balans is (te hoog of te laag). Er bestaat dan ook een neiging van minstens één van beide zijden om markten op te rekken.
Waarde versus geld en kapitaal: focusverschuiving naar handel en oppotting
De echte waarde van een goed ligt besloten in de arbeid en productie-inspanning die er voor staat, niet de prijs die erop staat. Geld is uitgevonden om ruil efficiënter en neutraler te maken. Zo maken waardevaste valuta markten transparanter en stabieler. Maar slechts arbeids-/productiepotentieel (niet geld) drijft de welvaart van de wereld. Niettemin ontstaat er in het systeem van arbeidsdeling en handel met geld een focusverschuiving. Productie is immers niet meer voor eigen behoefte; men is geen eigenaar van de output meer. Men doet het om het voor de arbeid of handel verkregen geld (dat de levensstandaard verhoogde t.o.v. alles zelf moeten doen). Nu wordt oppotting van geld, van output van arbeid (voor verdere handel) en van kapitaal (voor nieuwe productie) een sport op zich: verzamelen van waarde om de waarde.
Van land naar stad: versterking van de focusverschuiving
Door de steeds grootschaliger landbouwproductie, in geprivatiseerde handen van landeigenaren, wordt werk in de agrarische sector steeds minder aantrekkelijk. Omgekeerd hadden steden, die om handel draaiden, een zelfversterkende aantrekkingskracht, met minder intensief werk, nieuwe soorten werk, bevoordeling van de inwoners t.o.v. buitenstaanders, stemrecht, betere collectieve bescherming van veiligheid en eigendom … Steden floreerden dus en werden levendige handelspopulaties.
Doorslaande focusverschuiving: handelsbevordering en nadelen
De handelspopulaties hadden vanzelfsprekend een (zelfgekozen) handelsbevorderend bestuur; dit kenmerkt het toenmalige mercantilisme. De blinde focus op florerende handel in de eigen gemeenschap heeft echter twee fundamentele handicaps.
- Door de nadruk op handel ging men welvaart steeds meer identificeren met geld en gerelateerde waardesubstraten als goederen, dan met het arbeidspotentieel van de natie. Daardoor kwam er een focus op optimaliseren van de hoeveelheid geld i.p.v. het werk. (*)
- De handelsbalans moest positief zijn (meer geld erin dan eruit). Zo werd export bevorderd en import beperkt. Dit bevoordeelt producenten, maar benadeelt consumenten. Er ontstaat suboptimalisatie door scheve concurrentie en marktverhoudingen. Je voorkomt het ontstaan van een grotere, nóg beter werkende markt. Dit protectionisme kreeg allerlei kwalijke vormen, van relatief onschuldig (bv subsidies), tot erger (importheffingen), tot onaanvaardbaar (kolonialisme). Mercantilisme slingert het hele oppotsysteem met alle mogelijke gevolgen van dien aan.
De rol van de staat
Staten moeten de economie dus niet stimuleren of beperken – het werkt averechts. Vrije markten hebben een volstrekt zelfregulerend mechanisme. Hoe vrijer mensen economisch kunnen bewegen, hoe productiever ze kunnen worden. Overheden moeten zich er dus niet mee bemoeien, en zich beperken tot defensie, justitie en publieke instituten (scholing, infra, etc).
Dit is het betoog in een nutshell. Hoewel het nog korter kan. Als je mij vraagt waar Rijkdom van Naties volgens Smith om draait, gaat het om twee begrippen: gezond collectief productiepotentieel en een volledig vrije markt. Beide zijn cruciaal. Marx heeft zich gefocust op het eerste begrip (connotatie: socialisme), Friedman op het tweede (connotatie: kapitalisme). Samen vertellen ze dus in zekere zin het hele verhaal.
(*) Deze blinde vlek is nog uiterst levend. Neem Amerika, waar leveren op krediet cruciaal voor verkoop (dus handel) is. De verkopers staren zich hier blind op het binnenhalen van het geld van de koper, zonder er scherp oog te hebben of er wel voldoende productiepotentieel “aan de andere kant van de lijn” zit, dus of dat geld ooit wel verdiend gaat worden met wat de échte driver van economie is (arbeids-/productiepotentieel). Zo is ook de kredietcrisis deels ontstaan, met verkoop van huizen aan mensen die deze nooit gingen kunnen betalen.
De SpeedMBA e-cursus is live!
Alles van business leren in je eigen tijd? Bestel dan snel de SpeedMBA
online cursus!
