Machiavelli: hoe De Heerser macht krijgt en houdt
Machiavelli, De Heerser, 1532
Bedrijfskundeliteratuur heeft iets met inzichten uit krijgsmacht, oorlogsvoering en heerschappij. Het is altijd maar de vraag wat je in de dagelijkse bedrijfspraktijk hebt aan “veldheerliteratuur”, maar vanwege de algemene belangstelling mag een klassieker op dit gebied in dit boek niet ontbreken. En waarom dan niet de klassieker der klassiekers: De Heerser van Machiavelli.
De Heerser is een controversieel boek, al vanaf de verschijning in 1532, vanwege de expliciete politieke incorrectheid. Of beter gezegd: pragmatiek. Waar andere teksten over leiderschap gaan over ethiek en zingeving, beschrijft dit boek zonder omhaal hoe macht krijgen en behouden feitelijk werkt(e), kijkend naar allerlei vorstendommen en rijken. De tekst is slecht gestructureerd, waardoor het geen pasklare theorie vormt. Het is meer een verzameling thema’s waar hij verschillende observaties over geeft.
Machtsbasis. Je kan macht krijgen door het erven, door instemming, door het met geweld te pakken, door er met kerkelijke autoriteit in gezet te worden, of door gelukkige omstandigheden. Per basis is er van alles over te zeggen. Zo is het voordeel van macht erven dat je er erg gemakkelijk aan komt en het volk accepteert het meteen, maar het nadeel is dat je in de ogen van het volk al snel zwak kan lijken. Als je macht door instemming wilt krijgen moet je steun van notabelen mobiliseren. Daarbij heb je van sommigen niets te vrezen, van anderen wel. Tip voor de eerste categorie: buit hen uit. Tip voor de tweede categorie: schakel ze via intimidatie uit, of zorg voor verdeeldheid zodat ze geen bedreiging meer vormen. Ga je voor macht met geweld, pak dan zeer groot uit in het begin, en pas geweld daarna selectief toe.
Machtsbehoud. Eenmaal aan de macht moet je hier natuurlijk meteen aan werken. Ook hier weer allerhande tips, zoals: zorg dat je een krachtige basis houdt. Blijf dus werken aan voldoende geld en aan steun van mensen. Voor dat laatste moet je voor het volk zorgen voor fysieke veiligheid, economische stabiliteit, eten en drinken, amusement, en moraliteit (toon jezelf wijs, geef hoop).
Territoriumuitbreiding. Dit in eigen land is makkelijker dan in het buitenland. En waar het ook is: je moet kijken naar de situatie – wil je andermans positie overnemen, en wil je van alles in een gebied veranderen? Dan kan je op veel weerstand stuiten. Kijk hoe je mensen voor je kan winnen, bijvoorbeeld door het volk te bewapenen, door gunsten aan notabelen te verlenen, of door goede perspectieven aan de dag te leggen. Vertrouw voor je uitbreiding en algemener al het werk aan jouw zaak alleen op eigen troepen. Werk niet met huurlingen, voor wie inzet, meedenken en trouw puur aan de vergoeding hangen.
Imago. Denk hier goed over na. Ben je vrijgevig of gierig? Vrijgevig als reputatie heeft een ondermijnende werking. Je moet wel vrijgevig of op z’n minst delend kunnen zijn, maar je moet er niet soft door lijken. En gierigheid als reputatie wordt je vergeven als je het “ten goede van het geheel” bent. Ben je wreed of barmhartig? Het is makkelijk om bemind, maar veiliger om bevreesd te zijn. En je wilt ook hier niet soft lijken. Werk aan je grootsheid, met incidentele acties, opvallende beslissingen, en door de aandacht op jou te houden. Vermijd aantasting van je imago.
Vertrouwenskring. Kies deze zorgvuldig. Aan vleiers heb je niks. Maar men moet wel ontzag voor je hebben. Stel een team van wijzen samen die je af en toe om advies vraagt. Daar moet je zo veel mogelijk van aannemen, maar mobiliseer hen niet te vaak. Let vooral op degenen die de ideeën hebben, en op degenen die de sociale consequenties goed weten door te redeneren.
Lot bepaalt de helft van je leven, vrije wil de andere helft. Pak die helft overtuigend aan. Stel doelen en bereik ze door botte actie, list, diplomatieke doortastendheid, of voorzichtig manoeuvreren.
Aldus Machiavelli. Niet bepaald het bekende geluid rond participatie, maar daar ging het hier ook niet over – dit draait juist om totale macht! En dat ziet er niet altijd fris uit.
De SpeedMBA e-cursus is live!
Alles van business leren in je eigen tijd? Bestel dan snel de SpeedMBA
online cursus!
