Heb jij foute meningen? Denkfouten met gevolgen…
Economic Facts and Fallacies, Thomas Sowell, 2008
Veel maatschappelijke en sociaal-economische meningen, juist van degenen die het hoogste woord aan tafel voeren en zo zelfs in de media belanden, staan bol van de denkfouten. En meningen zijn niet zonder gevolgen. Het leidt tot individuele ruzie, collectieve spanning, dubieuze organisatiekeuzen en slecht beleid, in de economie, politiek en de non-profit sfeer. Je herkent de volgende denkfouten gegarandeerd.
- Negatie van de verhouding tussen individu en groep. Veel voorkomende variant 1: iets wat statistisch opgaat voor een groep ‘plakken’ op een lid van die klasse (“jij bent lid van deze groep / partij / etc, dús jij bent/vindt zus en zo”). Of omgekeerd iets dat voor een paar mensen of dingen opgaat juist verheffen tot kenmerk van een veralgemeniseerde eenheid (waarmee je simplistische ideeën krijgt over wij/zij, man/vrouw, allochtoon/autochtoon, nu/vroeger). Veel voorkomende variant 2: binnen de context van de groep iets doen wat goed voor jou is, maar wat een negatief effect op de groep heeft en al helemaal slecht zou uitpakken als anderen jouw gedrag kopiëren, waar dat gedrag ter compensatie van het negatieve effect wel toe uitnodigt. Wat in deze geheel verschillende varianten mis gaat is dat er te eenzijdig vanuit één kant (individu of groep) wordt geredeneerd. Hier zijn nog allerlei varianten van (bv groepsdruk opleggen, meten met twee maten).
- Zero-sum dwalingen. Een brede aanname is dat als iemand rijker is geworden, iemand anders er noodzakelijk op is achteruit gegaan (het verworven geld moet ergens vandaan komen). Dit leidt vaak tot ideeën over uitbuiting en onderdrukking (van ontwikkelingslanden, arbeiders). In actuelere vorm zie je verongelijktheid over grootverdienende, ‘graaiende’ managers. En in groteskere vorm zie je haat tegen bevolkingsgroepen die gemiddeld genomen beter presteren. Maar in werkelijkheid is vaak het geval dat de zogenaamd omvergelopen groepen ook baat hebben bij de aan de dag gelegde economische activiteit (deze zelfs nodig hebben), of dat ze er op z’n minst niet slechter van worden. Jouw inkomen wordt niet lager omdat een topmanager een waanzinnige bonus krijgt, dus wat is er nou aan de hand? Over die topmanager zie je wel weer de volgende denkfout.
- Dwaling van strategische schaakstukken. Het is een gebruikelijke opvatting dat je grote sociale eenheden (bedrijven, landen) naar believen kan beïnvloeden en veranderen door er de ‘juiste poppen’ te plaatsen. Daarbij krijgen die mensen een exclusieve status, wat bedenkelijk gerechtvaardigd is. Meestal zouden ontzettend veel meer mensen die positie net zo goed kunnen bekleden. En grote sociale eenheden worden nu eenmaal ‘gemaakt’ door alle mensen die erin zitten en eraan bijdragen, niet zozeer door de topfiguur. In de praktijk zie je dan ook dat de invloed van een topfiguur op vele manieren wordt gerelativeerd. Maar door de status van de positie worden salarissen en bonussen opgedreven, “want in het buitenland zijn de vergoedingen nog veel hoger, en we moeten wel volgen om deze topmensen te behouden”. Onzin natuurlijk. Omgekeerd zie je deze denkfout ook als er iets mis is gegaan: dan moeten er koppen op topniveau rollen. Waarmee ook niets verandert.
- Dwaling van geïsoleerde focus. Hameren op de wenselijkheid van een keuze, zonder de consequenties hiervan in relatie tot andere keuzes te beschouwen. Keuzes komen vaak neer op middelenverdeling (en middelen zijn beperkt), dus ze impliceren een trade-off t.a.v. gebieden waar de middelen dan niet naartoe gaan. Een ander effect van deze denkfout is dat mensen de geïsoleerde focus tot ‘principestandpunt’ verheffen, in plaats van het te zien als iets dat NU de voorkeur kan verdienen, maar in een volgende periode misschien weer niet. En zo zie je dat ‘klassiek georiënteerde’ politieke partijen blijven bestaan, hoewel hun eenzijdige contouren al lang uit de tijd zijn. Bij ons is er toch tot een gezonde mix van belangen (die luxe heeft niet ieder land), maar dat komt puur door ons systeem van ‘gedwongen’ coalitievorming.
Door al dergelijke denkfouten creëren we erg veel negatieve en verkeerd gerichte discussie, misverstand, spanning, verloren tijd en zwakke keuzen. Als manager is het handig om deze dwalingen goed bloot te kunnen leggen, om de gemeenschappelijke discussie weer snel in een productieve richting te bewegen.
De SpeedMBA e-cursus is live!
Alles van business leren in je eigen tijd? Bestel dan snel de SpeedMBA
online cursus!
Bestel ook het boek!