Speltheorie: gerationaliseerde samenwerking
Rock, Paper, Scissors – Len Fisher, 2008
Speltheorie gaat over de posities die we innemen in sociaal handelen, waarin concurreren en samenwerken beide opties zijn. Hier meer van weten kan helpen bij bv onderhandelen. Traditioneel draaien spellen vaak om concurreren: van de ander winnen. Bij speltheorie kan samenwerken de optie met hogere uitkomsten voor het geheel zijn. Uitgangspunt hierbij is dat als spelers louter voor hun eigen winst gaan, afbreuk aan het geheel wordt gedaan. Dat dwingt ertoe om vrijwillig in te leveren op de grootst haalbare winst. Bekende vormen van speltheoretische dilemma’s zijn:
- Prisoners’ dilemma: twee partijen zijn beter af bij beider samenwerking (en anders slechter), maar ze kennen elkaars insteek niet. Als de ene inzet op samenwerking en de ander op verraad, is de samenwerker als enige slechter af.
- Freeridership bij gezamenlijke resources: niemand merkt individueel freeriderschap, maar het holt de gezamenlijke voorraad uit en “dwingt” zo bijna tot freeriderschap (als iedereen het doet heb jij tenminste ook nog iets).
- Volunteers’ dilemma: een groep verliest iets tenzij iemand een offer brengt; de vraag is wie dit doet.
- Stag Hunt: een groep kan veel winnen áls iedereen samenwerkt, maar men kan ook voor (relatief veel geringer) eigen gewin gaan, wat groepswantrouwen creëert.
- Chicken: twee partijen leiden beide een groot verlies als 1 van de 2 zich niet terugtrekt (vrijwillig verliest) voor een confrontatie. Subtielere variant is als dit gebeurt obv bedreigingen (en de keus om “af te druipen”).
- Battle of sexes: een wil tot samenzijn, met individueel andere wensen tav hoe dat in te vullen (wat spanning op de basiswens van samenzijn zet).
- Het Nash-evenwicht is een verdeling die voor geen van de individuen optimaal is, maar wel voor de verzameling van individuen (niemand krijgt het beste, maar allen krijgen ten minste wel iets).
Een opmerkelijk psychologisch verschijnsel is afkeer tegen sub-optimale winst vanuit een gevoel van onrechtvaardigheid over een verdeling, waardoor mensen geneigd zijn vanuit trots een naar hun idee te kleine deling dan maar integraal af te wijzen. Als de spelers dit verdelingsvraagstuk zelf in de hand hebben kan “kiezen of delen” een oplossing zijn, waarmee de “deler” zoekt naar minimalisering van zijn maximale verlies.
Een reeks oplossingen voor een vicieuze cirkel van conflict: zorgen dat de conflicterenden weten dat ze elkaar ook in de toekomst zullen zien (iterated prisoners dilemma), een nog grotere vijand inbrengen, zelf stoppen met conflict, Tit For Tat, conflict maken/handhaven duur maken, een arbiter inbrengen, begrip tonen tav het opgelopen nadeel van degene die verliest en daardoor agressief wordt, grieven voorkomen.
In feite is vertrouwen cruciaal in spelen waarin je samenwerking wilt, maar dat is er niet altijd direct. Manieren om je eigen betrouwbaarheid te vergroten: een boete zetten op nalatigheid, je reputatie in het spel brengen, stap voor stap voortgang (risicobeheersing voor de ander), jezelf blootstellen aan een gevaar als je de ander zou belazeren, afhaken onmogelijk maken, je onderwerpen aan de aanwijzingen van een ander, verkleinen van de vertrouwensomgeving. Met een effectieve set maatregelen kan er zelfs prima commitment worden gegenereerd zónder dat er vertrouwen is.
Deze inzichten in speltheorie helpen je sneller te doorzien in welke situatie je zit, en welke maatregelen je kan nemen om al te opportunistisch gedrag in te dammen / voor een gedeeld optimum te gaan. Dit komt neer op een subtiele mix van drie van onze vier basisdrives.
De SpeedMBA e-cursus is live!
Alles van business leren in je eigen tijd? Bestel dan snel de SpeedMBA
online cursus!
